حفاظت زنبور عسل

جمعیت زنبورهای عسل در دهه های اخیر به دلیل از بین رفتن زیستگاه، شیوه های کشاورزی فشرده، تغییرات در الگوهای آب و هوایی و استفاده بیش از حد از مواد شیمیایی کشاورزی مانند آفت کش ها در حال کاهش بوده است.

تأثیر آفت کش ها بر زنبورها

آفت کش ها موادی هستند که برای از بین بردن آفات ناخواسته استفاده می شوند. حشره کش ها ما را از شر حشرات ناخواسته خلاص می کنند. متأسفانه زنبورهای عسل حشره هستند و به شدت تحت تأثیر حشره کش ها قرار می گیرند.

بدون حفاظت زنبور عسل راه های مختلفی وجود دارد که آن ها را می توان با حشره کش ها از بین برد. یکی تماس مستقیم حشره کش با زنبور در حالی که در مزرعه در حال جستجوی علوفه است. زنبور بلافاصله می میرد و به کندو باز نمی گردد.

در این حالت ملکه، نوزادان و زنبورهای پرستار آلوده نیستند و کلنی زنده می ماند. دومین راه مرگبارتر زمانی است که زنبور عسل در تماس با یک حشره کش قرار می گیرد و آن را به صورت گرده یا شهد آلوده یا روی بدن خود به کلنی منتقل می کند.

علامت اصلی کشته شدن زنبور عسل با آفت کش وجود تعداد زیادی زنبورهای مرده در جلوی کندوها است. علامت دیگر از دست دادن ناگهانی نیروی شهدآور کندو است. علاوه بر از دست رفتن زنبورهای عسل، کلنی ممکن است از بیماری های نوزادان و نوزادان یخی رنج ببرد.

حفاظت زنبور عسل، جلوگیری از کشتار با آفت کش ها

در شب از آفت کش ها استفاده کنید

بسیاری از آفت کش ها برای زنبورهای عسل و سایر حشرات مفید بسیار سمی هستند. زنبورهای عسل جذب انواع گل های شکوفه می شوند. در صورت امکان از سمپاشی مستقیم شکوفه ها با آفت کش ها خودداری کنید.

در صورت نیاز به سمپاشی گل، در ساعات عصر از سموم دفع آفات استفاده کنید. زنبورهای عسل در ساعات روشنایی روز که دمای هوا بالاتر از 55 تا 60 درجه فارنهایت است به شهدآوری می پردازند. با شروع غروب خورشید، آنها برای عصر به کندوهای خود باز می گردند. بنابراین، سم پاشی در ساعات عصر می تواند مرگ و میر زنبورهای عسل را تا حد زیادی کاهش دهد زیرا زنبورها در مزارع نیستند.

فرمولاسیون مناسب را انتخاب کنید

انتخاب مناسب فرمولاسیون راه دیگری برای حفاظت زنبور عسل از آفت کش است. آفت کش ها در فرمول های مختلفی وجود دارند: گرد و غبار ، پودرهای مرطوب کننده ، پودرهای محلول ، کنسانتره های امولسیون پذیر ، محلول ها و گرانول ها. محلول ها، کنسانتره های امولسیون پذیر و گرانول ها بهترین فرمولاسیون برای استفاده هستند.

محلول ها و کنسانتره های امولسیون شونده به سرعت خشک می شوند و بر خلاف گرد و غبار و پودرهای مرطوب کننده، باقی مانده پودری باقی نمی گذارند. گرانول ها شبیه گرد و غبار هستند اما از نظر اندازه ذرات بزرگتر هستند. آنها در خاک بکار می روند یا روی سطح زمین پخش می گردند.

آنها به ندرت در گیاهان گلدار استفاده می شوند و اساساً برای زنبورها خطرناک نیستند. از سوی دیگر، گرد و غبار و پودرهای مرطوب کننده به هزاران موی ریز موجود در سطح بدن زنبور عسل می چسبند. سپس این ذرات گرد و غبار به کندو منتقل شده و همراه با گرده ها ذخیره می شوند. اگر گرده به ملکه یا نوزاد داده شود، می‌تواند باعث فروپاشی کل کلنی شود.

از آفت کش های کمتر سمی و سریع تجزیه پذیر استفاده کنید

استفاده از آفت کش های کمتر سمی که به سرعت تجزیه می شوند. نیز در کاهش مرگ و میر زنبور عسل مهم است (جدول حشره کش ها و کنه کش ها را برای سمیت آفت کش ها و زمان ماندگاری ببینید).

بسیاری از آفت کش های جدیدتری که امروزه به بازار عرضه می شوند، زمان ماندگاری کم تری دارند که زمان مورد نیاز برای کاهش فعالیت این ماده شیمیایی به سطوح ایمن تر برای فعالیت زنبور عسل است. وقتی این آفت کش ها در مزارع سمپاشی می شوند، تنها چند ساعت طول می کشد تا تجزیه شوند.

تغییر روش کاربرد

روش استفاده همچنین می تواند خطر مسمومیت با آفت کش ها را تغییر دهد. کاربردهای هوایی بیشترین خطر بالقوه را برای کشتن زنبورها دارند. بیشترین کشتار زنبورها زمانی اتفاق می‌افتد که آفت‌کش از ناحیه مورد نظر به زنبورستان یا روی محصولاتی که برای زنبورها جذاب هستند منتقل شود.

نتیجه جابجایی می تواند فاجعه بار باشد. سمپاشی در روزهای بادخیز خطر جابجایی را به شدت افزایش می دهد. استفاده از فرمول‌های دانه‌ای، تیمارهای خاک یا تجهیزاتی که اسپری را به هدف مورد نظر محدود می‌کند، می‌تواند به کاهش خطر جابجایی از آفت‌کش‌ها کمک کند.

زنبورستان ها را در مکان های امن مستقر کنید

محل زنبورستان شما احتمالاً مهمترین عامل در از بین بردن خطر مسمومیت با آفت کش ها است. هر چه کلنی ها دورتر از مزارع یا باغ هایی باشند که با آفت کش ها سمپاشی می شوند، حفاظت زنبورها عسل شانس بیشتری در برابر مسمومیت با آفت کش ها دارند.

زنبورستان هایی را در فاصله حداقل 4 مایلی دورتر از محصولاتی که با مواد شیمیایی سمپاشی شده اند و در معرض رانش قرار دارند، مستقر کنید. با این حال، اگر زنبورستان شما قبلاً در یک منطقه کشاورزی قرار دارد که مصرف آفت‌کش‌ها در آن زیاد است، جابه‌جایی زنبورهای شما ممکن است بهترین بیمه در برابر کشتار آفت‌کش‌ها در آینده باشد، زیرا حفاظت زنبور عسل از گل‌های آلوده به آفت‌کش تقریبا غیرممکن است.

برای حفاظت زنبور عسل اگر جابجایی غیرممکن است، پوشاندن کلنی ها با یک صفحه تهویه مناسب برای محدود کردن پرواز زنبور عسل در ساعات اوج جستجو ممکن است تنها اقدام شما باشد. با این حال، این روش دارای عوارض جانبی خطرناکی است و می تواند منجر به مرگ و میر بالاتری نسبت به قرار گرفتن در معرض آفت کش ها شود.

کلنی ها ممکن است در کنترل دمای کندو خود در زمان محدودسازی مشکل داشته باشند و به راحتی می توانند گرمازاده شوند. بنابراین باید مراقب بود. تامین آب در داخل صفحه به زنبورها اجازه می دهد دما را کاهش دهند. کلنی را بیش از دو روز تحت پوشش قرار ندهید. پوشاندن کلنی ها با گونی های بزرگ خیس و ایجاد سایه برای آنها روش دیگری برای جلوگیری از گرمازدگی است.

بهبودی بعد از قرار گرفتن در معرض آفت کش ها

کلنی هایی که در معرض آفت کش ها قرار گرفته اند در صورت انجام اقدامات مناسب ممکن است بهبود یابند. اگر یک کلنی اکثریت نیروی شهدآور خود را از دست داده باشد اما مقدار زیادی عسل و گرده داشته باشد، معمولاً بدون کمک زنبوردار بهبود می یابد.

اگر زنبورهای نوزاد و پرستار به مردن خود ادامه دهند، آفت‌کش در کندو و احتمالاً در ذخایر گرده وجود دارد. تا زمانی که سم در کندو باقی بماند کلنی به مرگ خود ادامه خواهد داد. در این موارد، شانه ها باید تمیز یا برداشته شوند. شانه ها را به مدت 24 ساعت در آب خیس کنید. سپس گرده ها را از سلول ها بشویید و اجازه دهید شانه ها خشک شوند. روش دیگر برداشتن شانه مومی و جایگزینی آن با فونداسیون جدید است.

برای کمک به بهبودی کلنی ها از مسمومیت زنبور عسل، با شربت شکر، گرده و آب کلنی ها را تغذیه کنید. یک بسته زنبور عسل اضافه کنید یا کلنی های ضعیف را ترکیب کنید، زنبورها را از گرما یا سرما محافظت کنید و آنها را به منطقه ای عاری از آفت کش با منابع شهد و گرده طبیعی منتقل کنید.

چرا استفاده از آفت کش های زیست سازگار مهم شده است

با افزایش جمعیت، نیاز به استفاده بهینه از منابع کشاورزی و بهره وری بهتر، هر چه بیشتر احساس می شود. مصرف زیاد سم های شیمیایی در مزارع مشکلات دیگری را همچون مقاومت حشرات به بعضی از سم ها، آلودگی وسیع محیط زیست به مواد شیمیایی ماندگار، آلودگی آب و منابع غذایی دام ها به سم ها، طغیان آفات به دلیل نابود کردن دشمنان طبیعی آن ها و انتقال باقیمانده های سم ها به مصرف کننده نهایی که اغلب انسان است.، پدید آورد. میزان مصرف سموم شیمیایی علیه آفات همه ساله رو به افزایش است در حالی که آفات همچنان از حد خود گذشته و به محصولات کشاورزی آسیب رسانده و نسل به نسل قوی می شوند.

براثر آگاهی نداشتن از کاربرد سموم شیمیایی این مواد خطرناک بیشتر بدون حساب و کتاب بی مورد مصرف می گردند. بنابراین معلوم است که مصرف آفت کش های شیمیایی سبب خطرهای جدی زیست محیطی می شوند. تعیین حداکثر میزان مجاز باقیمانده سموم به تنهایی و بدون انتخاب جایگزینی مناسب تر برای سم های شیمیایی نمی تواند مشکلی را که با آن روبرو هستیم، حل کند. بنابراین برای اینکه از گیاهان استفاده کنیم و همچنین محیط زیست را بیشتر آلوده نکنیم، باید از نسل جدیدی از آفت کش ها استفاده بنمائیم.

ضرورت استفاده از آفت کش های گیاهی

بر طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، هر سال تنها در کشورهای در حال توسعه در حدود سه میلیون نفر بر اثر آفت کش های شیمیایی مسموم می شوند که از این تعداد 22 هزار نفر جان خود را از دست می دهند. و 537 هزار نفر دچار بیماری های مزمن می گردند و 73 هزار نفر به بیماری های کشنده، چون سرطان مبتلا می گردند.

در کشورمان ایران، باقیمانده سم ها چندین برابر حد مجاز سم های کلره و فسفره آلی بر روی محصولات کشاورزی و به ویژه سبزی و صیفی گلخانه ای، سلامت جامعه را مورد تهدید جدی قرار داده است. در کنار آن بر روی حشرات مفید همچون زنبور عسل تاثیرات سوء به همراه دارند:

1- آفت‌کش‌ها وقتی روی محصولات استفاده می‌شوند، می‌توانند از طریق هوا، آب و خاک به زنبورها برسند. البته این زنبورها فقط نیستند که تحت تاثیر مستقیم قرار می گیرند. انسان نیز در صف اول آلودگی قرار دارد. که هر روز بر میزان این آلودگی افزوده می شود.

2- آلاینده‌های هوا با رایحه مولکول‌های که توسط گیاهانی که زنبورها برای یافتن غذا به آن‌ها نیاز دارند، فرستاده می‌شوند، قاطی می شوند. این بدان معنی است که شهد یابی زنبورها بیشتر طول می کشد و در گرده افشانی کارایی کمتری خواهد داشت.

3- آفت کش ها می توانند الگوی راهبری و همچنین رفتار یادگیری و تغذیه زنبورها را تحت تأثیر قرار دهند.

4- آفت کش های نئونیکوتینوئیدی می توانند بر روی باروری گرده افشان های وحشی مانند زنبورها تأثیر بگذارند.

5- آفت کش های نوروتوکسین بر توانایی زنبورها در تشخیص کندوی خود تأثیر منفی می گذارند.

6- آفت‌کش‌ها به‌ویژه حشره‌کش‌ها نشان داده‌اند که طیف وسیعی از اثرات کشنده بر گرده‌افشان‌ها، مانند زنبور عسل، تحت شرایط آزمایشگاهی کنترل‌شده دارند.

استفاده از آفت کش های زیست سازگار برای حفاظت زنبور عسل و انسان

راه های متفاوتی برای مبارزه با آفات و حشرات وجود دارد. یکی از این راه ها ، مبارزه ی بیولوژیکی یعنی استفاده از حشرات مفید و عوامل زنده طبیعی جهت دفع آفات و دیگری دفع آفات به صورت طبیعی است و این آفت کش ها حاوی مواد معدنیف طبیعی و گیاهی (به عنوان مثال رتنون، ریانا، اسید بوریک و …) بوده و در آزمایش های متعدد گلخانه ها و مزارع کارآیی خود را در کنترل آفات بر روی محصولات گوناگون (سبزی، صیفی، میوه، گیاهان زینتی و ….) بدون آثار زیان بار به اثبات رسانده اند. مانند گیاه پیرتیوم، درخت چریش و … که از لحاظ زیست محیطی سالم می باشند.

ویژگی های سموم ارگانیک

1- برای انسان و سایر جانداران بی زیان بوده و باعث آلودگی محیط زیست و محصولات کشاورزی نمی شوند.

2- اکثرا بصورت انتخابی عمل کرده و موجب صدمه به حشرات مفید و دشمنان طبیعی آفات نمی گردند و عملکرد مشخصی دارند.

3- دوره کارنس ندارند ( دوره کارنس فاصله زمانی است که از زمان سمپاشی تا زمان برداشت بایستی رعایت گردد تا آثار و بقایای سموم در محصول از بین برود)

4- بقایای آن ها سریع از بین می روند.

5- از نظر اقتصادی مصرف سم های طبیعی کاملا مقرون به صرفه است.

معرفی چند آفت کش زیست سازگار برای حفاظت زنبور عسل و محیط زیست

گیاه پیرتروم

مواد موجود در گل پیرتروم برای حشرات کشنده هستند و بنابراین عصاره آن کاربرد وسیعی بر علیه آفات دارند. عصاره  گل پیرتروم برای پستانداران بی خطر است و در مقابل نور افتاب به سرعت تجزیه می شوند ولی اثر فوری بر روی بسیاری حشرات دارد.این گیاه بدلیل شرایط اقلیمی مناسب در کشورهای آفریقای مرکزی در سطح وسیعی کاشته شده وصادر میگردد. البته در ایران نیز این گیاه بطور آزمایشی ومحدود کاشته شده است که امید است در صورت موفقیت شاهد تولید انبوه آن باشیم.