کالبدشناسی یا آناتومی زنبور عسل
غدد مهم در بدن زنبور عسل عبارتند از:
غده های شیری:
در داخلا دو طرف سر کارگر یک جفت غدهای به نام غدههای شیری وجود دارد که از خود مادهای به نام شیر یا ژله شاهانه ترشح میکند و با آن ملکه و لاروهای خیلی جوان را تغذیه مینمایند.
غده های بزاقی:
غدههای بزاقی همراه با یک جفت غده سینهای بوسیله یک کانال مشترک ، ترشحاتشان را به داخل دهان زنبور میریزند. ترشحات این غدهها در موقع لارو بودن صرف تنیدن به دور خود شده و پس از رشد و تبدیل به یک زنبور کامل ، نقش غده بزاق دهان را در زندگیشان بازی میکنند
غده زیر آروارهای:
غدد زیر آروارهای که در کارگران خیلی کوچک و غیرفعال بوده و در ملکه بسیار بزرگ و فعال است. مادهای بوسیله این غده ترشح میشود که با بوی مخصوصش باعث تمیز ملکه از سایر زنبورها میشود.
غده های مومی:
در زیر شکم زنبورها 4 جفت غدههای مومی وجود دارد که سه جفتش فعال هستند و موم ترشح میکنند و بکار ساختن سلولها و شان میخورند.
غده های بویایی:
در پشت زنبورها غدهای به نام غده بویایی دیده میشود که کارش تشخیص بوهاست.
غده های مخزنی:
سه عدد غده در مخزن به نام غدههای مخزنی ، مدفوعاتی را که در آنجا ذخیره شدهاند، مرتب ضد عفونی میکنند.
معده زنبور عسل:
این حشره با تمام کوچکی اش دو معده دارد ، شهد گلهای مکیده شده وارد معده اول می شود که بوسیله دریچه ای به معده دوم مربوط است . معده دوم عملیات گوارشی را انجام می دهد .
معده اول را کیسه عسلی یا چینه دان می گویند کلیه مراحل تبدیل شهد به عسل در این معده انجام گرفته و عسل رسیده و آماده شده از طریق خرطوم زنبور به سلولهای مومی شکل ریخته می شود . کیسه عسلی به وسیله دریچه ای به معده دوم ( معده اصلی ) منتهی می شود زنبور عسل در صورت لزوم جهت تغذیه خویش با اندک فشار بوسیله ماهیچه های اطرافش دریچه را باز می کند و از این طریق عسل مورد نیاز زنبور وارد معده اصلی شده و صرف تغذیه آن می شود و سایر عملیات از جمله گوارش و دفع مدفوع مربوط به این معده می باشد .
بعضی از افراد فکر می کنند که عسل مدفوع یا فضولات زنبور عسل است در صورتیکه کاملا اشتباه است مدفوع زنبور عسل ماده ای است آجری رنگ تا قهوه ای که عموما خارج از کندو دفع می شود و به هیچ وجه قابل استفاده نمی باشد در صورتیکه عسل محصول داخلی کندو و یک ماده غذایی بوده و با مدفوع زنبور قابل مقایسه نیست . بنابراین عسل نه تنها مدفوع زنبور نیست بلکه هیچ رابطه ای بین عسل و مدفوع زنبور وجود نداشته و ندارد .
به هر حال باید دانست که عسل ماده حیات بخشی است که از مواد بی شمار زنده گل و گیاه ترکیب یافته است نه از فضولات گل یا زنبور
شهد ( Nectar ) مایع شیرینی است که توسط سلولهای مخصوص شهدزای گیاهان ترشح می شود ، این سلولها معمولا در داخل گلها قرار دارد . ترکیبات آن در درجه اول قند ( ساکاروز ) و آب بوده و بسته به نوع گیاه دارای مقادیر متنوعی از املاح معدنی و ویتامینها ، دیاستازها ، مواد رنگی و مواد معطر میباشد . مقدار این مواد بسته به شرایط آب و هوایی و نوع گیاه فرق میکند . برای ترشح شهد باید سلولها شهدزا آب فراوانی جذب کنند . زنبور کارگر حوالی بیست و یکمین روز زندگی خود شروع به جمع آوری شهد گل می کند . و این کار را تا زمان مرگ خود ادامه میدهد در مرحله اول جمع آوری شهد بعد از یک سری پروازهای شناسایی انجام می گیرد معمولا زنبورها در گروه های بیست تایی در محل چرخیده بعد از شناسایی منطقه و سوراخ کندو جهت جمع آوری شهد و گرده گل عازم می شوند بعد از جمع آوری شهد و بازگشت به کندو کیسه عسل آن پر از شهد است در کندو شهد را دوباره از راه دهانی بازگردانده و داخل سلولهای شانی میریزد در آنجا زنبورهای دیگر دوباره عسل را وارد کیسه عسل خود نموده ( تروفلاکسی ) و بعد از طی چرخه توسط سایر زنبورها ، به تدریج با کاهش آب قند شهد قوام پیدا کرده و با افزوده شدن آنزیمهای دهانی زنبور عسل ، شهد به عسل تبدیل می شود .
ساختار دهانی زنبور عسل :
به دنبال دهان زنبور مری قرار دارد که بر خلاف دستگاه گوارش انسان مستقیما به معده نمی رود بلکه به محفظه کوچکی به نام کیسه عسل وارد میشود که در انتها دارای دهانه ای است که همانند سوپاپی عمل نموده و عبور مواد را به معده کنترول میکند در نتیجه زنبور می تواند با اراده خود شهد را در آن ذخیره سازد .
کالبدشناسی یا آناتومی زنبور عسل
قسمتهای مختلف بدن یک زنبور :
سر شامل:
(چشمها- شاخک ها- ضمائم دهانی- مغز و غدد گوناگون )
سر :
در جلوترین قسمت بدن قرار داشته و شامل اعضای زیر است: دو عدد چشم مرکب ، سه عدد چشم ساده ، دو عدد آنتن یاشاخک و ضمائم دهانی با خرطوم. بزرگی چشمها وسیلهای است که زنبوردار به کمک آن به راحتی میتواند زنبور نر را از کارگر تشخیص دهد. زیرا چشمهای زنبور نر بزرگتر بوده و از عقب سر بهم میرسند، ولی در زنبور کارگر و ملکه بهم نمیرسند. کار آنتنها ، لمس کردن و بوییدن است. زنبور به کمک خرطوم ، شهد را از روی گلها جمع آوری و از راه دهان به داخل کیسه عسلی میفرستد.
سینه شامل:
( بالها و پاها به آن اتصال دارند و مرکز حرکتی بدن زنبور است)
سینه :
از سه حلقه کیتینی درست شده و اعضای زیر به آن اتصال دارند: چهار عدد بال یا پر که دو عدد آنها بالهای جلویی و دو عدد دیگر بالهای عقبی هستند. شش عدد پا که جفت عقب آن دارای حفرههایی به نام سبد میباشند و زنبور عسل در دوران فعالیت خود گردههای گل در آن پر و با خود به کندو حمل میکند. این سبدها در کارگران بزرگتر از نرها هستند.
شکم شامل :
( دستگاه گوارش – تنفس و گردش خون – نیش یا زوائد تولید مثلی است)
شکم :
در قسمت انتهایی بدن قرار داشته، از 6 حلقه کیتینی پشتی و 6 قطعه شکمی تشکیل شده است. در انتهای شکم مخرج برای دفع مدفوعات دیده میشود. از راه همین مخرج ، زنبور قادر است خاری را که در داخل بدنش جای دارد، خارج کرده و نیش بزند. زنبور نر نمیتواند نیش بزند، چون اصلا نیش ندارد.
چشمها شامل:
دوعدد چشم مرکب با چندین عدسی در دو طرف سر و سه چشم بسیار ساده کوچک بر روی فرق سر
دستگاه گوارش شامل:
شامل فک و خرطوم است .
فک یا ماندیبول mandible : (گزش ، جویدن ، مکش و عمل لیسیدن آلت چنگ زدن به منظور جمع آوری گرده – موم کاری – تمیز کردن کندو – جنگیدن – برداشت کردن و چیدن – کار با بره موم و تثبیت آن – پرستاری نوزادان )
با کالبد شناسی یا آناتومی زنبور عسل بیشتر با این موجود شگفت انگیز آشنا می شویم.
Book, Dade, H. A. (1994). Anatomy and dissection of the honeybee. IBRA
Book, Snodgrass, R. E. (1956). Anatomy of the honey bee. Cornell University Press
Amdam, G. V., & Omholt, S. W. (2002). The regulatory anatomy of honeybee lifespan. Journal of theoretical biology, 216(2), 209-228
https://doi.org/10.1006/jtbi.2002.2545